In deze blog maakt u kennis met Claus Sluter, en ontdekt u waarom hij misschien wel de grootste middeleeuwse beeldhouwer van de Lage Landen was.
Claus Sluter, Portaal van de kapel in Chartreuse de Champol, Dijon
Een Haarlemmer in Dijon
Claus Sluter was werkzaam aan het Bourgondische hof in Dijon. Hij werkte daar als hofbeeldhouwer van hertog Filips de Stoute, maar oorspronkelijk kwam hij uit Haarlem. Hij werd daar geboren rond 1350. In opdracht van de hertog maakte hij zijn meest bekende en indrukwekkende sculpturen.
Het meest bekende werk is de imposante Mozesput [afbeelding], 
Claus Sluter & Claes van de Werve, Mozesput, 1389-1406, Dijon, Chartreuse de Champolte vinden in het kartuizerklooster van Champol, in Dijon. Mozes, en de andere levensgrote figuren, zijn met recht indrukwekkend te noemen. Als je ervoor staat, kijken ze je indringend aan. De engeltjes die boven deze figuren staan, blinken uit in expressiviteit.
Voor datzelfde klooster maakte hij de beelden in het portaal [afbeelding]. De portretbeelden van de hertog en zijn vrouw Margaretha van Male zijn uiterst realistisch. Mijn persoonlijke favoriet in dit portaal is echter het beeld van Maria met kind. Zelden was Maria zó menselijk weergegeven; ze heeft zelfs een onderkin!
Ook het grafmonument van Filips de Stoute hoort tot het rijtje topstukken van Sluter. Dit vindt u tegenwoordig in het Musée des Beaux-Arts in Dijon. De tombe werd omringd door de pleurants, de beweners [afbeelding]. Twee daarvan werden gemaakt door Sluter. Na diens overlijden in 1406 werd zijn werk overgenomen door zijn neef Claes van de Werve.
Claus Sluter en Claes van de Werve, Pleurants van het praalgraf van Filips de Stoute, Dijon, Musée des Beaux-Arts Foto: Jean-Christophe Benoist (bron: Wikipedia)
De vernieuwing van Sluter
De eerste keer dat ik zelf met Sluter in aanraking kwam, was via zo’n beeldje van een bewener, een rouwende figuur. Ik was meteen verkocht. Het beeldje was redelijk klein, en ik moest voorover buigen om het goed te kunnen zien. Daardoor stond ik zó dichtbij dat ik alle fenomenale details kon bewonderen. Maar belangrijker nog: de overtuigende emoties in dit figuurtje, kwamen direct bij mij binnen.
In de tijd van Sluter was het ongebruikelijk dat beelden zo realistisch werden weergegeven. Veel middeleeuwse beelden staan daardoor ver af van de moderne toeschouwer. De figuren van Sluter lijken daarentegen te leven, door de naturalistische details en de ongeëvenaarde expressie van emoties. Daarin zit dan ook de vernieuwing. Hij effende daarmee het pad richting meer realisme in de kunst.
De Calvarie in het Rijksmuseum
Het beeld dat het Rijksmuseum verwierf, is een zogenaamde Calvarie, 
Claus Sluter, Calvarie, ca. 1390-1400, Amsterdam, Rijksmuseum, foto: Renate Neder (München)een kruisiging van Christus met aan weerszijden Maria en Johannes de Evangelist. [afbeelding] Het is anders dan zijn bekende werken. Ten eerste is het een relatief klein formaat. Bovendien sneed Claus Sluter het uit hout. Hij gebruikte hiervoor het wat hardere buxushout.
De experts konden het beeld aan Sluter toeschrijven op basis van overeenkomsten in stijl met zijn drie bovengenoemde werken in Dijon. Ook zien we een unieke combinatie van een aantal bijzondere motieven, zoals de kromgegroeide boom waarvan het kruis van Christus gemaakt werd. Ook de leeuwen met welpen, te zien in de holte onder de boom, is een bijzonder detail. Ze hebben een symbolische betekenis: in de middeleeuwen werden leeuwen beschouwd als een symbool van de wederopstanding.
Het kleine formaat van het beeld wijst erop dat het bedoeld was voor persoonlijk gebruik, en dus niet voor een kerk. In die tijd was het bijvoorbeeld te vinden een privékapel. De verfijning van de uitvoering geeft wel aan dat Sluter dit maakte voor een opdrachtgever aan of rond het Bourgondische hof.
De aankoop van dit beeldje is dus echt een aanwinst voor het Rijksmuseum en voor Nederland. Want, zeg nou zelf: een werk van een grootheid als Claus Sluter mag in zijn geboorteland natuurlijk niet ontbreken!