Eerst een stukje achtergrond
De kunstwereld in de Scandinavische landen kwam pas in de 19e eeuw van de grond. Vóór die tijd waren de hoven en aristocraten nog de belangrijkste kunstverzamelaars. Zij gaven traditioneel de voorkeur aan kunst uit onder andere Frankrijk en Italië. Het omslagpunt hing nauw samen met de opkomst van een nationaal bewustzijn.
Kunstenaars gingen nu hun eigen land, bevolking en tradities weergeven. Hun schilderijen versterkten daarmee op hun beurt weer de nationale identiteit van hun vaderland. Toch werd een aantal van de grootste Scandinavische kunstenaars, zoals Edvard Munch en Akseli Gallen-Kallela, lange tijd vooral erkend in andere Europese landen.
Edvard Munch, De schreeuw, 1893, Oslo, Nasjonalmuseet for kunst, arkitektur og design
1. Edvard Munch
In dit lijstje mag de Noorse Edvard Munch (1863-1944) natuurlijk niet ontbreken. Hij is zonder twijfel de bekendste Scandinavische schilder. Zijn schilderij “De Schreeuw” [afbeelding], waarvan hij meerdere versies maakte, is iconisch. Het is een schilderij dat je zelfs vandaag de dag nog raakt, vooral door de heftige kleuren. De natuur schreeuwt je tegemoet vanaf het doek.
Mede door het felle kleurgebruik wordt Munch vaak beschouwd als een (pré-)expressionist. Zijn schilderijen geven uitdrukking aan zijn eigen, vaak turbulente, gevoelsleven. Toch omschrijven we sommige van zijn werken als symbolistisch. Dat houdt in dat de kunstenaar in zijn werk ook het onderbewuste en onverklaarbare wil weergeven.
Munch werd lange tijd vooral erkend in Duitsland. Nadat zijn faam eindelijk ook in Noorwegen was doorgedrongen, trok de schilder zich terug op Ekely, een landgoed aan de rand van Oslo. Hier bracht hij zijn laatste jaren schilderend door. Zijn inspiratie vond hij in de omringende, bosrijke natuur om hem heen.
2. Akseli Gallen-Kallela
Akseli Gallen-Kallela, Kullervo vervloekt, 1899, Helsinki, AteneumFinlands meest beroemde schilder heet Akseli Gallen-Kallela (1865-1931). Na diverse reizen door Europa, en een verblijf in onder andere Parijs en Berlijn, keerde hij toch steeds weer terug in zijn vaderland. Daar legde hij zich vooral toe op het vastleggen van de schitterende natuur. Het bekendste werd Gallen-Kallela echter door zijn verbeelding van episodes van het Finse nationale epos Kalevala [afbeelding]. Dat thema bleef hem tot zijn dood bezighouden.
Rond 1900 was Finland nog steeds onderdeel van het Russische rijk. De bevolking droomde echter van een onafhankelijke staat. Door zijn weergave van de Finse natuur en de Kalevala leverde Gallen-Kallela een belangrijke bijdrage aan de vorming van de Finse nationale identiteit.
3. Anders Zorn 
Anders Zorn, Midzomerdans, 1897, Stockholm, Nationalmuseum
Het werk van Anders Zorn (1860-1920) ademt de sfeer van het traditionele Zweden rond ca. 1900. Hoewel hij geliefd was als portrettist tijdens zijn Europese reizen, is hij vooral bekend geworden om deze schilderijen met Zweedse voorstellingen.
Zorn schilderde het Zweedse landschap in een impressionistische toets. Daarbij is vooral het lichtspel op het water fenomenaal. Zijn landschappen worden bevolkt door mensen die bezig zijn met hun dagelijkse bezigheden. We zien onder anderen landarbeiders, vrouwen in klederdracht die de was doen, en dorpelingen die samen het Midzomerfeest vieren [afbeelding]. Het meest beroemd werd hij echter door zijn naakten, die hij eveneens in de Zweedse natuur plaatste.
De idyllische schilderijen van Zorn tonen zijn toewijding aan het Zweedse landschap en volk. Ze geven echter veelal uitdrukking aan een heersende angst van dat moment. Net als veel anderen vreesde Zorn dat de moderniteit, die ca 1900 in rap tempo zijn intrede deed, het einde zou betekenen van de traditionele manier van leven in zijn vaderland.
4. Vilhelm Hammershøi
Vilhelm Hammershøi, De hoge vensters, 1913, Charlottenlund, Ordrupgaard MuseumRust en sereniteit. Dat zijn de kenmerken van het werk van de beroemde Deense schilder Vilhelm Hammershøi (1864-1916). Hij werkte vooral in zijn geboorteplaats Kopenhagen, waar hij zich toegelegde op het schilderen van portretten, architectuur en interieurs. Vooral die laatsten bezorgden hem wereldfaam.
De interieurscènes van Hammershøi worden gekenmerkt door verstilling en relatieve leegte, met slechts hier en daar een meubelstuk. De eenvoud en sereniteit hangt zeker ook samen met het sobere palet van met name zwart, grijs en wit. Soms zien we 1 enkele (vrouwen)figuur in de ruimte [afbeelding]. Daarvoor zal waarschijnlijk zijn vrouw Ida model hebben gestaan.
Peder Severin Krøyer, Zomeravond op het Zuiderstrand, Skagen. Anna Acher Marie Krøyer, 1893, Kopenhagen, Den Hirschsprungske Samling
5. Peder Severin Krøyer
In het noordelijkste puntje van Denemarken ligt de kunstenaarskolonie Skagen. Wellicht de bekendste schilder van deze groep was de Noors-Deense Peder Severin Krøyer (1851-1909). Net als zijn collega’s schilderde hij in een impressionistische toets; los en snel. Met deze stijl was hij in aanraking gekomen tijdens een verblijf in Parijs.
De Skagenschilders legden zich toe op onderwerpen uit het leven van alledag, waaronder vissers aan het werk, vrouwen aan hun naaiwerk en de schilders bij elkaar aan de maaltijd. Ze wilden zich daarmee afzetten tegen de regels van de academie. Die schreven traditionele onderwerpen, zoals historische scènes voor. Krøyer schilderde naast het dagelijkse leven in Skagen ook vooral de zee en de natuur. Het prachtige licht dat zee en lucht met elkaar lijkt te vermengen, zien we in veel van zijn meest geliefde schilderijen terug [afbeelding].