Gebedsnoten, rozenkransen en beeldjes: snijwerk op microniveau
Heeft u ooit van gebedsnoten gehoord? Dit zijn kralen uit de middeleeuwen die van de buitenkant lijken op een walnoot. Ze kunnen opengeklapt worden, zodat de prachtig uitgesneden Bijbelse voorstellingen te zien zijn. Deze moesten de middeleeuwse gelovige helpen bij het bidden, zoals de naam al aangeeft. Ook sommige rozenkransen, die eveneens als gebedshulp dienden, hebben prachtig bewerkte kralen, zoals de rozenkrans voor de Engelse koning Hendrik VIII en zijn vrouw Catharina van Aragon (afbeelding).
Rozenkrans gemaakt voor Koning Hendrik VIII van Engeland en zijn vrouw Catharina van Aragon, Adam Dircksz. en atelier, 1509-1526, The Trustees of the Chatsworth Settlement
De vraag die meteen opkomt is: hoe kregen de makers zoveel details uitgesneden op microformaat? Naast geschikt gereedschap is ook de houtsoort van belang. Het harde buxushout is moeilijk te bewerken, maar ook steviger. De voorstellingen werden bovendien niet uit een stuk hout gesneden. Verschillende lagen werden met minuscule pennetjes bevestigd in de halfronde bol. Deze laagjes waren vooraf los bewerkt. Tot slot zullen makers ook een bril of vergrootglas gebruikt hebben als hulpmiddel.
Aandacht en verstilling
Gebedsnoot, Atelier Adam Dircksz., ca 1519-1530, buxushout, Riggisberg (Zwitserland), Abegg-Stiftung
Gebedsnoten werden, net als veel andere objecten in de tentoonstelling, gebruikt als hulp bij het bidden. Wat ik heel bijzonder vind, is dat je hier de kans krijgt je te verplaatsen in de beleving van de middeleeuwse mens. Om alle details goed te kunnen zien, moet je het snijwerk namelijk van heel dichtbij bekijken (een loep kan daarbij enorm helpen). Je vestigt al je aandacht op de voorstelling en daarvoor word je beloond: je ontdekt steeds meer details. En langzaam maar zeker wordt je erin gezogen; even bestaat niets anders meer dan jij en het houtsnijwerk. De wereld verstilt.
En toen ik me stond te verwonderen over alweer een prachtig snijwerk, bedacht ik hoe bijzonder het geweest moet zijn voor die rijke middeleeuwer om zijn gebedsnoot heel voorzichtig voor het eerst te openen, en de voorstelling te zien. Sommige scènes waren bedekt door luikjes. Het zal een soort religieuze speurtocht geweest zijn om ze allemaal te openen. Uit het onderzoek voorafgaand aan de tentoonstelling kwam naar voren dat de middeleeuwer ook dit ‘spelelement’ gebruikte als gebedshulp.
Gaat u deze tentoonstelling nog bezoeken? Dan is mijn advies: neem de tijd en laat u verwonderen.